Hulde aan Cees Nooteboom

Vandaag, 30 december 2005, gelezen: een ingezonden brief van Cees Nooteboom, de internationaal beroemde schrijver, weggestopt onderaan pagina 8 van NRC-Handelsblad:

Dat was een meesterlijke foto, de opening van het CS van 23 december. Zes staalmeesters die vanuit hun schilderij naar een groep jonge mensen kijken. De oude meester Rembrandt zou tevreden geweest zijn over de manier waarop fotograaf Bas Czerwinski met het licht gewerkt heeft, dat verspringt van de witte kragen van de zeventiende-eeuwse heren naar de twee hoofddoekjes van de jonge vrouwen en vandaar naar de hand en het haar van Rudi Fuchs, waardoor foto en schilderij een lichtende eenheid vormen en er, door de merkwaardige chemie die kunst soms teweeg kan brengen, nog een andere eenheid in het beeld is ontstaan.

De oude krant was wat verkreukeld, maar ik vond hem toch nog terug in de papierbak. De foto was te groot afgedrukt voor mijn scanner, dus de magistrale eenheid van de foto van Bas Czerwinski is hier wel heel erg verstoord. Het stukje met Rudi Fuchs erop (oorspronkelijk het rechterdeel van de foto, je ziet zijn elleboog nog) staat hieronder:

Cees Nooteboom is een van de Nederlandstalige schrijvers van internationaal formaat. Wel de grootste, niet de enige. Een echte Europeaan: thuis in Berlijn zowel als in Spanje en in Amsterdam. In vele talen vertaalde romans en reisverhalen, getuigen daarvan. Hoor, hoe zijn proza melodieus verglijdt naar de formulering van de gewichtige, eenvoudige boodschap, zoals elke Europeaan die zou willen meegeven aan het verwarde en bokkige Holland van 2005:

De vier eeuwen tussen de twee groepen zijn vervluchtigd. De Staalmeesters lijken niet in het minst verbaasd door de jonge moslimvrouwen, misschien omdat ze wel wat gewend waren door de dracht van joodse vrouwen in hun dagen. En het exotische hoofddeksel van een van de jongens zou Rembrandt, die zelf graag van alles op zijn hoofd zette, goed bevallen hebben. Misschien had hij er best een tekening van willen maken.

De aanleiding tot foto en artikel van Yael Vinckx in de NRC, was een uitdaging die voormalig directeur van het Amsterdamse Stedelijk Museum Fuchs (ook voormalig directeur en adviseur van kunstinstellingen in Italië en elders in Europa en Amerika) zichzelf had gesteld. "In een half uur breng ik allochtone leerlingen bij, wat een groot kunstenaar Rembrandt was!" Dit als antwoord op het geweeklaag van de miljoenen immigratiedeskundigen die Nederland op het ogenblik rijk is en die stellen, dat integratie onmogelijk is, omdat de cultuurkloof tussen kinderen (en volwassenen) van westerse- en van moslim-afkomst "te groot" zou zijn om ooit te dichten. Fuchs en Nooteboom: twee Europeanen met behoud van eigen Nederlandse cultuur. Verontrust door de plotselinge en keiharde collectieve regressie van de heersende opinie in de Lage Landen. Nooteboom:

Nederland muteert. Dat lijken sommige mensen maar moeilijk te kunnen verdragen. Die denken de geschiedenis te kunnen tegenhouden door die jonge vrouwen te vragen of bevelen hun hoofddoek af te doen. Ze hadden evengoed de Staalmeesters kunnen vragen hun hoeden af te zetten. Wat er op dit beeld te zien valt is een groep Nederlanders uit verschillende eeuwen, die een paar essentiële dingen gemeen hebben: een geboorteland, een taal, en het feit dat ze zich hun overtuiging niet af willen laten nemen, en er van uit gaan dat ze die vrijheid ook hebben. Dat maakt die foto exemplarisch, en een morele les voor diegenen die uit angst en frustratie tussen tussen oud en nieuw Nederland een wig zouden willen drijven. Dat Fuchs de uitdaging heeft aangenomen is fantastisch, en bovendien rijmt hij in zijn clair (hand en hoofd) obscur (de Staalmeesterkleur van zijn pak) prachtig met de beide groepen.

Voor wie de reportage van Yaël Vinckx leest, lijdt het geen twijfel, dat Fuchs is geslaagd: De reacties van de kinderen zijn precies dezelfde als die van autochtoon-Nederlandse kinderen zouden zijn geweest, meegenomen op zo een buitenkansige excursie. Fuchs wijst naar de overkant van de zaal, waar Rembrandt's "Joodse Bruidje" hangt.

Een heel toepasselijke verwijzing naar de integratie van een eerdere groep immigranten: de Spaans-Portugese joodse vluchtelingen van het begin van de zeventiende eeuw, gevolgd door een nog omvangrijkere immigratie van Oosteuropese-, Ashkenazische joden, oorpronkelijk afkomstig uit het Rijnland, maar gevlucht voor de pogroms van de Kruisvaarders naar Oost-Duitsland en Polen.

Maar Nederland zou Nederland niet zijn, als we niet, direct volgend op het meesterproza van Nooteboom, de heer Houtepen, zuurpruim van dienst, zouden aantreffen, die, naar aanleiding van dezelfde Fuchs-act, er streng op wijst, dat wat hier gebeurt hélemaal verkeerd is.
Rob Houtepen, docent te Maastricht:

Zo werkt het dus niet meer en heus niet alleen bij allochtonen.
Iedereen die de ratio achter het 'nieuwe' leren vat, had kunnen bedenken dat je de leerlingen tevoren een ruimere opdracht met de nodige doe-elementen had moeten geven, waarin diverse aanknopingspunten besloten lagen om `Het joodse bruidje` met hedendaagse thema's te verbinden: de verbeelding van het huwelijk; Rembrandt als nationale held; verschillen tussen origineel en reproductie in verschillende media, et cetera.
Ingebed in zo'n opdracht had een interactieve sessie van een half uur met de Meester vast wel zin gehad, mits die kennis had kunnen nemen van wat de leerlingen tevoren van hun opdrachten hadden gemaakt.

Onderwijsdeskundige met tunnelvisie.

Beste Rob, de heer Fuchs voerde geen stiekeme aanval uit op het interactieve leren. Of de boodschap wordt overgebracht via een onvergetelijke happening in het museum, dan wel via verbinding met 'hedendaagse thema's' via doe-elementen - het zal hem een rotzorg zijn. En mij ook.

Wat let u, heer Houtepen, om de "doe-elementen" bij voorbeeld nu eens na de indrukwekkende gebeurtenis te introduceren? Wat had Rudi Fuchs eraan gehad, om "tevoren" kennis te nemen van wat de arme leerlingen in klasseverband hadden opgeschreven over "de verbeelding van het huwelijk". Wat verbeeldt de heer Dorknoper uit Maastricht zich wel?

Ik hoop dat de brievenredacteur van de NRC de beide stukken expres zo naast elkaar heeft gezet. Het is zo een Multatuliaanse compositie geworden: Droogstoppel verward in de Gordel van Smaragd.

Het geeft hoop voor 2006. Net als Polen, is Nederland nog niet verloren voor de beschaving, voor de rechten van de mens. Meer Nooteboom. Minder Houtepen.